Cechy postaci w starym D&D

W środowisku retrogamerskim (nie tylko w Polsce) pokutuje kilka mitów na temat cech postaci (atrybutów, charakterystyk, talentów, zdolności) w starych dedekach. Pierwszy z nich mówi, że nie odgrywają one większej roli w przebiegu rozgrywki (albo wręcz w ogóle nie mają znaczenia). Jako przykład najczęściej wskazywane jest OD&D i pierwsza edycja BD&D (autorstwa Johna Erica Holmesa), przeciwstawiane późniejszym iteracjom Lochów i smoków. Atrybuty zapewniają tylko niewielkie modyfikatory tu i ówdzie, resztę załatwia się przecież opisami, a sędzia na bieżąco rozstrzyga sytuacje sporne, oceniając okoliczności. Po drugie – panuje przekonanie, że sześć cech (w języku polskim przyjęły się tłumaczenia: Siła, Inteligencja, Mądrość, Kondycja, Zręczność i Charyzma), losowane oczywiście za pomocą kolejnych rzutów 3d6 (roll-in-order) to kanon wykuty w skale, który stanowi fundament gier z rodu D&D. Czy w rzeczywistości tak jest? Dowiecie się z lektury niniejszego tekstu.

Trochę historii

Cechy postaci są "stare jak wzgórza". Karty ze współczynnikami pojawiły się już w kampanii napoleońskiej, sędziowanej przez Dave'a Arnesona. Do dziś przetrwała rozpiska hiszpańskiej rodziny królewskiej, datowana na maj 1971 roku (link). Poszczególne atrybuty: zdrowie, wygląd, rozum, seks, odwaga i enigmatyczne miscellaneous mają przypisane wartości od 3 do 12, co sugeruje, że generowano je za pomocą 2d6. Jest niemal pewne, że cechy, które pojawiły się następnie w kampanii Blackmoor, pochodzą w prostej linii od tych z rozgrywek napoleońskich.

W pierwszej kampanii fantasy RPG postacie były opisane przez liczne współczynniki. Szczęśliwie zachowały się oryginały kart Petera Gaylorda i Davida Megarry'ego (ok. 1971-1973), na których obok atrybutów znajdują się również rozmaite umiejętności i biegłości, związane głównie z walką (link). Postać charakteryzowały rozum, wygląd, zdrowie, seks, siła, odwaga, wiarygodność, lojalność, przebiegłość. W dalszym ciągu używano 2d6. Część z tych cech przetrwała w wariancie Richarda Snidera (siła, inteligencja, zdrowie oraz umiejętności dowódcze, jeździeckie i bojowe).

Następny etap to rozwój D&D. W szkicu Guidon draft występuje pięć cech: siła (strength), zdrowie (health), inteligencja (intelligence), przebiegłość (cunning) i wygląd (appearance). Atrybuty losowano już trzema kostkami. Mark Bufkin w swoim manuskrypcie Beyond This Point Be Dragons dołożył jeszcze opcjonalne ego (u NPC zastępowane przez lojalność), które można jednak zignorować, podobnie jak wygląd.

Kolejny krok to publikacja OD&D. Bez zmian pozostały siła i inteligencja (dawny rozum, brains); zdrowie zmieniło się w kondycję, przebiegłość w mądrość, a wygląd w charyzmę, doszła wreszcie zręczność. Greg Svenson, uczestnik kampanii Blackmoor, wspominał, że w pewnym momencie wszyscy wylosowali nowe cechy. W ten sposób, po kilku latach ewolucji, ustalił się znany dziś powszechnie kanon sześciu zdolności (Abilities), który obserwujemy we wszystkich kolejnych edycjach D&D.

Prawdą jest twierdzenie, że cechy były generowane rzutami 3d6 po kolei. Ta zasada przetrwała również w BD&D. Ale już w AD&D pojawiły się alternatywne metody tworzenia postaci, które pozwalają wykreować możliwie najmocniejszego śmiałka, co związane jest z tzw. klasami prestiżowymi; przykładowo oryginalny Ranger musi mieć INT i WIS na poziomie 12 oraz CON 15, co jest bardzo mało prawdopodobne do uzyskania normalną metodą.

I tu na marginesie dodajmy, że odmienną drogą poszedł profesor Barker w Empire of the Petal Throne, gdzie cechy (tu zwane podstawowymi talentami, basic talents) losowano za pomocą d100. Ponieważ tego typu rozwiązanie znajdujemy też w Adventures in Fantasy Arnesona, który lubował się w "kości procentowej", możemy domniemywać, że ojciec RPG w pewnym momencie przestawił się z 3d6 na d100. We wspomnianej grze znajdziemy również 6 cech: siła, zręczność, inteligencja, charyzma, opcjonalna stamina (kondycja) oraz zdrowie.

Funkcje cech w OD&D

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że cechy nie mają większego znaczenia. Zręczność zapewnia ledwie +/-1 do strzelania, kondycja do Hit Points i tyle. W porównaniu z "klasycznym" D&D B/X, gdzie modyfikatory sięgają nawet +/-3 i przekładają się na szanse powodzenia ataku, zadawane obrażenia i klasę pancerza, jedno oczko to rzeczywiście niewiele. Zresztą już w edycji Holmesa, ostatniej uznawanej za "prawdziwie oldskulową", bardzo wysoka kondycja (17-18) to +2/+3 do HP.

M&M (vol. I), s. 11

Warto jednak zwrócić uwagę na modyfikatory z tytułu tzw. Prime Requisite. To główny atrybut – dla wojowników będzie to siła, dla magów inteligencja, a dla kleryków mądrość (w szkicach: przebiegłość / spryt, jakkolwiek przetłumaczyć cunning). Potem dochodzi jeszcze zręczność dla złodzieja. Niska cecha to nawet -20% kary do zdobywanych punktów doświadczenia, wysoka: +10%. Konieczność zdobycia 400 XP więcej (albo 200 XP mniej) na pierwszym poziomie to spora różnica.

Zasady dopuszczają możliwość obniżenia niektórych cech, aby podnieść atrybut główny. Przykładowo wojownik może poświęcić 2 punkty inteligencji lub 3 mądrości za 1 punkt siły. Zauważyłem, że ten ustęp nie jest dobrze rozumiany – chodzi tu o autentyczną zamianę punktów, przy czym żadna cecha nie może zostać zredukowana poniżej 9. Kondycji, zręczności i charyzmy nie można zmienić. To jeszcze nie dowolne ustalanie "charakterystyk" metodą punktową (znaną chociażby z The Fantasy Trip), ale już coś bardzo podobnego.

Idźmy dalej. Wysoka inteligencja umożliwia postaci naukę języków obcych, 1 język za każdy punkt powyżej 10. Postać o INT 18 to prawdziwy poliglota, zwłaszcza jeśli jest elfem lub krasnoludem – te rasy dostają na starcie kilka dodatkowych języków. W świecie D&D znajomość języków obcych jest tak samo opłacalna, jak w prawdziwym świecie. Znając język potwora, można skłonić go do wstąpienia w szeregi drużyny.

Kondycja nie wpływa wyłącznie na HP, ale ma dużo większe znaczenie. Od niej zależy bowiem wyrażona w procentach szansa na przetrwanie przeciwności losu (survival, withstand adversity), takich jak petryfikacja lub paraliż. Pamiętacie scenę zamrożenia Hana Solo w karbonicie? Lord Vader nie był pewien, czy odgrywany przez Harrisona Forda bohater przeżył ów proces. Chodzi właśnie o ten efekt. Z opisu czaru Wskrzeszenie wynika, że postacie o słabej kondycji nie zostaną przywrócone do życia:

Naturally, if the character’s Constitution was weak, the spell will not bring him back to life [M&M, s. 33]

Można się spierać, ile dokładnie wynosi procentowa szansa dla delikwenta o CON 6 i mniejszej (moim zdaniem jest to 0%), ale nie ulega wątpliwości, że kondycja to jeden z najważniejszych parametrów postaci w OD&D. I tu mamy do czynienia z szybką ewolucją, bo już w suplemencie Greyhawk prawdopodobieństwo wskrzeszenia i przetrwania czarów rozbito na dwie kolumny, korektom uległy również wartości. Zasada przeszła następnie do AD&D (System Shock Survival, Resurrection Survival), znikając natomiast z BD&D, począwszy od edycji Holmesa.

Siła pomoże w "otwieraniu pułapek", a postacie słabsze, lżejsze i mniejsze będą mieć mniejszą szansę na otworzenie drzwi. Zręczność z kolei wpływa na szybkość i inicjatywę – zadecyduje o pierwszeństwie w strzelaniu i rzucaniu zaklęć.

Osobną kategorię stanowi charyzma, która doczekała się własnej tabeli. Cecha ta w nowszych grach uchodzi za coś zbędnego (choć, jak pamiętamy, ego i wygląd były opcjonalne już u Bufkina). W OD&D charyzma to "połączenie wyglądu, osobowości i tak dalej". Wpływa na liczbę przybocznych, których może skupić wokół siebie postać, a także na ich lojalność (nie chodzi o zwykłych najemników i zaciężnych). Charyzma zadecyduje o tym, czy śmiałek pojmany przez wiedźmę zostanie jej seksualnym niewolnikiem ("kochankiem"), czy też skończy zamieniony w świnię. Wreszcie charyzma pomaga skaptować spotkane w lochu potwory. Nie jest najzupełniej jasne, czy modyfikator z kolumny Loyalty Base należy odnieść do rzutu na reakcję (jak chce Michael Mornard) – w AD&D i BD&D to dwie odmienne sprawy. CHA 18 to bonus aż +4, co w skali 2d6 ma znaczenie wprost gigantyczne (nie da się uzyskać reakcji negatywnej!). Dodajmy, że w zasadach walki morskiej "ukryto" zasadę, że charyzma wpływa na zasięg kontroli nad oddziałami (każdy punkt to 1 cal na planie bitwy).

The range of command control is the Charisma rating as a radius in inches. [U&WA, s. 32]

OD&D to przede wszystkim gra o eksploracji i walce, ale nie zapominajmy, że korzeniami tkwi, obok gier wojennych, w dyplomacji. Zresztą wojnę długo uważano za "kontynuację polityki (dyplomacji) innymi środkami". W kampaniach napoleońskich z początku lat 70. ubiegłego stulecia negocjacje były ważnym aspektem rozgrywki, gracze wcielali się nie tylko w role wodzów i królów, ale też w burmistrzów i bankierów.

M&M (vol. I), s. 11

Testy cech

Wydaje się, że funkcjonowały już w kampanii Blackmoor, bo grognardzi wspominają, że czasem musieli wyrzucić poniżej wartości cechy na 2d6. W OD&D rzeczywiście ich nie ma. W EPT (de facto klon OD&D) test zręczności (dosłownie: rzut obronny) ocali bohatera przed utonięciem (poziom trudności waha się od 11 do 14 do wyrzucenia na d20). Materiały ze stajni Judges Guild przewidywały, że w ekstremalnie trudnych sytuacjach (zgięcie krat albo znalezienie drogi wyjścia z labiryntu) można odwołać się do testu cechy na d100. Tu również pojawia się test w klasycznym wydaniu, czyli rzut d20 vs kondycja (tzn. należy wyrzucić tyle samo lub mniej, co jest wyjątkiem od zasady, że im więcej na d20, tym lepiej). Niewykluczone, że to właśnie z JG trafił do modułów TSR, a potem do Expert Rulebook (XD&D) Cooka/Marsha, gdzie poprzez test zręczności rozstrzygana jest wspinaczka. Na koniec niespodzianka – sam Dave Arneson stosował testy cech, przykładowo zręczność pomagała przy przeskakiwaniu z drzewa na drzewo:

Players can pass from adjacent tree to adjacent tree by rolling against their dexterity, which is reduced by the weight that they are carrying. [Adventues in Fantasy, s. 51]

Wzrost cech

U Arnesona można było trenować, by zwiększyć swoje zdolności. Teoretycznie tekst 3LBB nie przewiduje takiej możliwości. Żadnego podnoszenia atrybutów przy awansie (jak w 3E), jednak cechy mogą się zmienić wskutek działania magii. W Solo Dungeon Adventures występują magiczne sadzawki, które mogą zmniejszyć lub zwiększyć losową cechę o 1d3 punkty. W suplemencie Greyhawk opisano woluminy (manuale), których lektura zwiększy daną zdolność o 1 punkt (te księgi pojawiły się potem w Baldur's Gate jako tzw. grimuary). W modułach pojawiają się magiczne fontanny (wśród efektów mamy np. wzrost wszystkich atrybutów o 1 punkt).

Tymczasem EPT zakłada, że przy awansie istnieje jednak niewielka szansa na zwiększenie cechy. Gdy postać osiągnie nowy poziom doświadczenia, rzuca d100. Wynik 81-99 oznacza, że losowy atrybut wzrósł o 5 punktów procentowych. Przy wyniku 100 wzrasta o 10 punktów. Wartość cechy nie może przekraczać 100%. W OD&D można by przyjąć (jako zasadę domową) szansę rzędu 10% na zwiększenie losowej cechy o 1.

Brak cech w oldschoolu

To wszystko powiedziawszy, należy w końcu wspomnieć o grach, które nie wprowadzają w ogóle żadnych atrybutów postaci. Mowa tu o Dungeon! Megarry'ego i Dungeon VanGrassteka. Te tytuły, należące przecież do najstarszych, to niezbity dowód, że można z powodzeniem tak się bawić. Wystarczy klasa i zdolność bojowa postaci. Stosowałem takie rozwiązanie dla NPC i przybocznych – to naprawdę działa (przy cichym założeniu, że wszystkie atrybuty przyjmują wartość przeciętną, więc nie ma żadnych modyfikatorów).

Karta postaci z kampanii Pogranicze (Gesta Gurczenis, cz. 5)

Podsumowanie

W pierwszej opublikowanej wersji gry cechy odgrywają bardzo dużą rolę. Niekoniecznie w walce, bo w końcu +1 do strzelania (5% w skali d20) to niewiele, ale bez porównania łatwiej gra się charyzmatycznym poliglotą o pięknym i zdrowym ciele, otoczonym wianuszkiem przyjaciół, niż przygłupim cherlakiem o szpetnym obliczu, z którym nikt nie chce przestawać. Wiem, co mówię, bo prowadziłem postać z kondycją 3, kolejna miała mądrość 4 (ale za to 17 zręczności). Każdy chciałby mieć wysoką kondycję i charyzmę, inteligencja też się przydaje, a jeśli używamy zasad inicjatywy, mag-fajtłapa prędko zakończy karierę. Zasady prawdopodobieństwa są jednak nieubłagane i większość postaci będzie przeciętna.

Bardzo prędko, bo już od pierwszego dodatku do OD&D (Greyhawk) rozpoczął się proces nazywany czasem inflacją. Chodzi o coraz większy wpływ atrybutów na mechanikę gry, przede wszystkim na walkę (np. słynne modyfikatory do rzutów na atak i obrażenia), zdolności magiczne (maksymalna liczba znanych czarów, szansa na nauczenie się czaru) czy udźwig. W AD&D wojownik musi mieć przynajmniej 9 siły i 7 kondycji.

Śmiałek o przeciętnych atrybutach (9-12) jest w OD&D całkowicie grywalny, ten o niskich cechach ma co prawda ciężkie życie, ale nie jest zupełnie beznadziejny. Nie podoba mi się, co zrobiono z cechami w późniejszych edycjach Basic (Moldvay itd.); wojownik z -2 do ataku/obrażeń i -20% do zdobywanych XP jest średnio przyjemną opcją do odgrywania i nic dziwnego, że gra dopuszcza możliwość odrzucenia kiepskiej postaci i wylosowania nowej.